بدان رحمک الله

بدان رحمک الله

… بدان که امید است مشمول رحمت حق باشی، خداوند در هر حال، چه در حال حرکت و چه در حال سکون و آرامش و در هر عضو پیکرت که به حرکت در آوری و هر ابزاری که به کار می‌بری، بر عهده تو حقوقی دارد که تو را در میان گرفته ‏اند، که بعضی از آن حقوق بزرگتر و پر اهمیت ‏‎تر است.

کتاب بدان رحمک الله در خصوص رساله حقوق امام سجاد (ع) مطالبی را تهیه و گردآوری نموده است. در ا ین اثر ابتدا حق الله، حق انسان بر خودش، حق زبان، گوش، چشم، پا، دست، شکم، عورت، نماز، روزه، صدقه و قربانی و … بر اساس آموزه‌های رساله حقوق مطالبی را تبیین می‌نماید. در ادامه نویسنده حق هم‌نشین، همسایه، رفیق، شریک، مال، طلبکار، معاشر، مدحی و … با رویکرد آن رساله به خوانندگان عرضه می‌دارد. در پایان نوشتار پیش رو حق کسی که ما از او کمک می‌خواهیم، حق کسی که سبب خوش‌حالی ما شده است، حق کسی که به ما ضرری رسانده است و … را بازنویسی می‌کند. حق کسی که به دیگران احسان می‌کند از بخش‌های دیگر این پژوهش می‌باشد.

رساله حقوق امام سجاد(ع) عنوان روایتی از امام سجاد(ع) است که در سه کتاب تحف العقول، من لایحضره الفقیه و الخصال ذکر شده است. در این روایت زیبا انواع حقوقی که مراعات آن برای یک جامعه جهان‌شمول، انسانی و آرمانی کافی و لازم خواهد بود، وجود دارد.

منظور از حقوق در حقیقت بیان وظایفی است که در سه بُعد ارتباطی انسان با خداوند، خود و مردم بر عهده هر فرد گذاشته شده و موظف به رعایت آن است؛ به طوری که می‌توان گفت افراد یک جامعه این حق را دارند که این حقوق و وظایف را از همدیگر مطالبه کنند.

این حقوق شامل حق‌الله، شامل بُعد ارتباط انسان با خدای خویش، حق‌النفس با در نظر گرفتن ابعاد ارتباط انسان با خویشتن و حقوق اجتماعی که با نگاهی به ارتباطات اجتماعی انسان می‌شود.

رساله حقوق امام سجاد در سه کتاب تحف العقول، من لا يحضره الفقیه و الخصال ذکر شده است. ایشان در این رساله، انواع حقوقی را که مراعات آنها بر ما لازم است. در سه دسته بیان میکنند امام سجادی در این رساله کلیات رابطه انسان با همه هستی یعنی خداوند (الله)، خود فرد (نفس) و مردم (ناس) را بیان فرموده اند.

منظور از حقوق چیست؟

آنچه در این کتاب آمده است در حقیقت بیان وظایفی است که در رابطه با خداوند خودمان و مردم بر عهده ماست؛ لذا ممکن است این مطلب مطرح شود که این رساله به معنای حقوق مصطلح امروزی نیست؛ اما میتوان گفت با توجه به اینکه این وظایف درباره همه افراد جامعه مطرح شده همه میتوانند چنین مطالبه ای را از همدیگر داشته باشند.

الف. حق الله

دسته اول حق خداوند بر انسان است که در تمام لحظات و حالات مراعات آنها بر انسان لازم است و حتی این حقوق ریشه تمامی حقوق دیگری است که بر انسان واجب است.

ب. حق النفس

دسته دوم حقوقی است که نفس و اعضای انسان بر ما دارند و فرد در قبال خود باید آنها را رعایت کند. مالک حقیقی همه چیز حتی مالک همه انسانها خداست از این رو انسان در قبال بدن و نفس خود به عنوان امانتی الهی نیز وظایفی دارد که حق نفس و اعضای بدن مانند ،زبان گوش چشم پا و دست از آن جمله است. حق این اعضا بر ما آن است که آنها را در راه بندگی خدا و کارهای حلال به کار گیریم و از به کارگیری آن ها در راه معصیت بپرهیزیم.

در مکتب حقوقی امام سجاد الله عبادات مانند نماز روزه صدقه و حتی قربانی بر انسان حق دارند و فرد باید حق آنها را ادا کند.

ج. حقوق اجتماعی

دسته سوم حقوقی است که در ارتباط فرد با سایر افراد جامعه به وجود میآید و غیر از یک نمونه که تحت عنوان حق مال و دارایی بیان شده میتوان آنها را حقوق اجتماعی نامید. این حقوق عبارت است از:

۱. حق رهبر سیاسی ۲. حق معلم ۳. حق مالک ۴. حق رعیت ۵. حق دانش آموز ۶. حق همسر ۷. حق برده و غلام ۸. حق مادر ۹. حق پدر ۱۰. حق فرزند؛ ۱۱. حق برادر ۱۲. حق مولا بر بنده آزاد شده او ۱۳. حق بنده آزاد شده بر مولا ۱۴. حق احسان کننده ۱۵. حق مؤذن ۱۶. حق امام جماعت ۱۷. حق هم نشین ۱۸. حق همسایه ۱۹. حق دوست ۲۰. حق شریک ۲۱. حق ثروت ۲۲. حق طلبکار ۲۳. حق معاشر ۲۴. حق طرفین دعوا ۲۵. حق مشورت گیرنده ۲۶. حق مشاور ۲۷. حق نصیحت خواه ۲۸. حق نصیحت کننده ۲۹. حق بزرگ سالان ۳۰. حق خرد سال ۳۱. حق سائل درخواست کننده کمک ۳۲. حق مسئول: ۳۳. حق شخص شادمان کننده ۳۴. حق بدی کننده ۳۵. حق عموم مردم ۳۶. حق غیر مسلمان‌ها.

* با توجه به اینکه در زمان حاضر بحث برده داری دیگر منسوخ شده است مطالب مربوط به برده و کنیز و مالک و مملوک را از کتاب حذف کرده ایم.

۱. حق الله

بزرگترین حقی که بر عهده انسانهاست و ما ملتزم به رعایت آن هستیم حق خداوند است چرا که نعمتهای خداوند آن قدر زیاد است که هیچ کس توانایی شمارش آن را ندارد.

حقوقی که خداوند بر عهده ما دارد عبارت است از :

۱. باید فقط بنده او باشیم و بندگی غیر از او را قبول نکنیم؛

۲. در بندگی و عبادت او برایش شریکی قائل نشویم؛

۳. باید بدانیم که خداوند برای دنیا و آخرت ما کافی است. یعنی ما را از شر شیطان نفس اماره بدخواهان و حفظ میکنند و در راه راست ثابت قدم نگه می دارد.

۴. باید بدانیم که خداوند آنچه را از دنیا و آخرت دوست داریم، برای ما حفظ می‌کند یعنی پاداش اعمال و آرزوها را برای ما نگه می دارد و هر وقت صلاح بداند در دنیا یا آخرت به ما عطا می کند.

۵. باید بدانیم که شرط قبولی اعمال اخلاص است.

سه نفر در غار

پیامبر فرمودند: روزی سه نفر در غاری در کنار کوه مشغول عبادت بودند. طوفان شدیدی وزیدن گرفت ناگهان سنگی بسیار بزرگ از بالای کوه غلتید و جلوی آن غار را گرفت به طوری که اصلا روزنه ای به بیرون دیده نمی‌شد آنان در پشت سنگ در میان تاریکی وحشت را زندانی شدند و به همدیگر گفتند: ((کسی از حال ما اطلاع ندارد و به هیچ وجه نمی توانیم از اینجا نجات پیدا کنیم و ناچاریم تسلیم مرگ شویم.)) …